हुरडा पार्टी विशेष बातमी

पुणे (प्रतिनिधी) ः गोवऱ्यांची, लाकडांची पेटलेली शेकोटी, त्यात निखाऱ्यावर खरपूर भाजली जाणारी ज्वारीची कोवळी दाणेदार कणसे आणि मग हातावर किंवा दगडावर कणीस घुसळल्यानंतर तयार होणारा गरमगरम हुरडा गुळासोबत चाखत जागवलेली रात्र... असे चित्र पुण्याच्या आसपास ज्वारीच्या शिवारांमध्ये रंगू लागले आहे. पै पाहूण्यांसाठी हुरड्याच्या खास बेतापासून कृषी पर्यटन केंद्रांवरील हुरडा पार्टीपर्यंत ठिकठिकाणी थंडी आणि हुरड्याची रंगत वाढत आहे.

पुणे, नगर व सोलापूर या तीनही जिल्ह्यांमध्ये सध्या रब्बी ज्वारीचे पिक अंतिम अवस्थेत आहे. कणसात दाणे भरण्यास सुरवात झाल्यानंतर दुधाळ दाणे हिरवे होवून भरु लागले की त्याला ज्वारी हुरड्यात आली असे म्हणतात. दुधाळ दाणे ते निब्बर दाणे या दोन्हींच्या मधली थोडी कच्चीपक्की अशी ही अवस्था असते. या अवस्थेतील टपोरी कणसे हुरड्यासाठी निवडली जातात. ताटावरुन कणसे खुडताना त्यांचा दांडा लांब ठेवला जातो. लांब दांड्यामुळे कणीस विस्तवात भाजायला सोपे जाते.

हुरड्यासाठी विशिष्ट पद्धतीने शेकोटी तयार केली जाते. वाऱ्यापासून संरक्षण आणि निखारे जास्त वेळ फुलत रहावेत म्हणून शेतातच घमेल्याच्या आकाराचा खड्डा खणून त्यात होळीसारख्या गोवऱ्या पेटविल्या जातात. अनेक ठिकाणी गोवऱ्यांसोबत लाकडांचाही वापर केला जातो. जाळ संपल्यानंतर निखाऱ्यात ही कणसे खुपसण्यात येतात. चारही बाजूने चांगला ताव बसण्यासाठी कणसे वेळोवेळी फिरवतात आणि मग चांगली खरपूस भाजलेल्या कणसांचे दाणे म्हणजेच हुरडा काढण्यासाठी ती तळहात किंवा दगडावर रगडतात. दाण्यांवरील कण्या निट निघाल्या नाहीत तर घशाला त्रास देतात. यामुळे कणसे रगडण्याची कला हुरडा तयार करण्यात सर्वाधिक महत्वाची समजली जाते. पुणे विभागात अनेक गावांमध्ये हुरडा पार्टीची मोठी परंपरा असून अनेकांनी त्यास व्यवसायिक स्वरुपही दिले आहे.

- गहू, हरभराऱ्याचाही हुरडा
रब्बी हंगामाच्या ज्वारीबरोबरच गहू व हरभरा या दोन्ही पिकांचाही हुरडा केला जातो. वेगवेगळ्या ठिकाणी त्यास वेगवेगळी नावे असली तरी सर्वसाधारणपणे गव्हाच्या हुरड्याला ओंब्यांचा हुरडा व हरभऱ्याच्या हुरड्याला हुळा म्हटले जाते. बाजरीच्या हुरड्याला निंबूर हे खास नाव आहे. अनेक ठिकाणी हरभऱ्याचा हुळा करुन वर्षभर खाण्यासाठी साठवून ठेवला जातो. ज्वारीबरोबरच सध्या अनेक ठिकाणी हरभरा ही हुरड्याच्या अवस्थेत असून गव्हाची ओंबी भरण्यास अद्याप सुरवात झालेली नाही.

- हुरड्याचाही बदलतोय "ट्रेन्ड'
गेल्या 8-10 वर्षात अनेक ठिकाणच्या पारंपरिक ज्वारीच्या पट्ट्यातून हे पिक हद्दपार झाल्याची स्थिती आहे. या पिक बदलाचा परिणाम हुरड्याचा ट्रेन्ड बदलण्यावरही झाला आहे. पश्‍चिम महाराष्ट्रातील अनेक शेतकऱ्यांनी ज्वारीचे उत्पादन घेणे बंद केले असले तरी हुरड्यापुरती ज्वारी उत्पादन किंवा इतर ठिकाणांहून आणण्याकडे शेतकऱ्यांचा कल आहे. त्यातही सोलापूर जिल्ह्यातील मंगळवेढा परिसरातील हुरडा हा तेथिल स्थानिक ज्वारीच्या वैशिष्ट्यांमुळे सर्वोत्तम समजला जातो.

*कोट
""गेल्या पाच वर्षापासून स्वतःच्या शेतात हुरडा पार्टीचे आयोजन करतो. लोकांचा प्रतिसाद वाढत आहे. इतर दिवशी 20-25 व शनिवार रविवार 40-50 लोक येतात. वेबसाईटवर आगावू नोंदणी होते. अमर्याद हुरडा, जेवण, नाष्ता, चहा व भ्रमंतीचे प्रति व्यक्ती 450 रुपये दर आहे. परिसरात 15 ते 31 जानेवारीपर्यंत हुरडा पार्टी सुरु राहतील.''
- दत्ता आनंदराव थोपटे, आनंद कृषी पर्यटन केंद्र, चिंचोली मोराची, शिरुर, जि. पुणे
------------------
छायाचित्रे आनंद सरांच्या लॉगइनला टाकली आहेत.