कृषी गणना विशेष - भाग 2

वहितीखालील क्षेत्रात सोलापूर अव्वल
सर्वाधिक शेतकरी नगर जिल्ह्यात

संतोष डुकरे
पुणे ः कृषी विभागाने भुमी अभिलेख विभागाकडून घेतलेल्या अद्ययावत नोंदी आणि त्यांचे तलाठ्यांकडून केलेली पडताळणी यानुसार राज्यात सोलापूर जिल्ह्यात सर्वाधिक 12 लाख 60 हजार 459 हेक्‍टर क्षेत्र वहितीखाली आहे. तर खातेदार शेतकऱ्यांची सर्वाधिक संख्या नगर जिल्ह्यात नऊ लाख 65 हजार 94 आहे. कृषी गणनेच्या 2010-11 या पायाभूत वर्षानंतर गेल्या चार वर्षात यात आणखी वाढ झाली असण्याची शक्‍यता आहे.

राज्यात 197.67 लाख हेक्‍टर क्षेत्र वहितीखाली आहे. यापैकी सर्वाधिक क्षेत्र सोलापूर जिल्ह्यात (12.60 लाख हेक्‍टर) आहे. यानंतर नगर (12.58 लाख हेक्‍टर), पुणे (10.50 लाख हेक्‍टर), नाशिक (9.82 लाख हेक्‍टर), बीड (8.66 लाख हेक्‍टर), यवतमाळ (8.32 लाख हेक्‍टर), नांदेड (8.26 लाख हेक्‍टर) या जिल्ह्यांचा क्रम लागतो. सर्वात कमी वहितीखालील क्षेत्र गोंदिया जिल्ह्यात (2.06 लाख हेक्‍टर) आहे.

एकूण 136.98 लाख शेतजमीन धारकांपैकी सर्वाधिक 9.56 लाख जमीनधारक नगर जिल्ह्यात आहेत. पाठोपाठ सातारा (8.62 लाख), पुणे (7.43 लाख), सोलापूर (6.67 लाख), बीड (6.51 लाख), नाशिक (6.42 लाख), कोल्हापूर (6.38 लाख), सांगली (5.38 लाख), औरंगाबाद (5.29 लाख), रत्नागिरी (4.53 लाख) या जिल्ह्यांचा क्रमांक लागतो. राज्यात सर्वात कमी शेतजमीनधारकांची संख्या गडचिरोली जिल्ह्यात एक लाख 34 हजार एवढी आहे.

- सोलापूरात मोठे शेतकरीही जास्त
सोलापूर जिल्ह्यात राज्यातील सर्वाधिक मोठे शेतकरी (6097), सर्वाधिक मध्यम (मेडियम साईज) शेतकरी (55,050) व सर्वाधिक लघु मध्यम (सेमी मेडियम साईज) शेतकरी (1,57,114) आहेत. तर लहान शेतकऱ्यांच्या (स्मॉल साईज) संख्येत नगर जिल्हा आघाडीवर (2,82,733) आहे. या गटात सोलापूरचा नंबर दुसरा (2,12,830) लागतो.

- सातारा अत्यल्पभूधारकांचा जिल्हा
राज्यात अत्यल्पभूधारक शेतकऱ्यांची सर्वाधिक संख्या सातारा जिल्ह्यात तब्बल सहा लाख 74 हजार 344 एवढी आहे. यानंतर दुसरा नंबर लागत असलेल्या कोल्हापूर जिल्ह्यात ही संख्या साताऱ्याहून जवळपास पावणे दोन लाखांनी कमी (5.03 लाख) आहे. नगरमध्ये 4.97 लाख, पुण्यात 4.19 लाख, बीडमध्ये 3.34 लाख सांगलीत 3.29 लाख, नाशिकमध्ये 2.88 लाख शेतकरी अत्यल्पभूधारक आहेत. वर्धा जिल्ह्यात सर्वात कमी 34 हजार 731 शेतकरी अत्यल्पभूधारक आहे. यवतमाळमध्ये 40 हजार तर वाशिमध्ये 58 हजार अत्यल्पभूधारक आहेत.

*चौकट
- जिल्हानिहाय जमीन धारक संख्या व धारणा क्षेत्र (कृषी गणना, 2010-11)
जिल्हा --- जमीनधारक --- वहिती जमीन धारणा (हेक्‍टर)
ठाणे --- 2,79,654 --- 3,90,147
रायगड --- 3,11,648 --- 3,38,061
रत्नागिरी --- 4,53,827 --- 5,61,646
सिंधुदुर्ग --- 2,78,552 --- 2,79,080
नाशिक --- 6,42,662 --- 9,82,890
धुळे --- 2,35,999 --- 4,22,295
नंदुरबार --- 1,47,122 --- 2,95,205
जळगाव --- 4,38,634 --- 7,77,177
नगर --- 9,56,094 --- 12,58,344
पुणे --- 7,43,239 --- 10,10,667
सोलापूर --- 6,67,910 --- 12,60,459
सातारा --- 8,62,305 --- 6,46,353
सांगली --- 5,38,634 --- 6,75,853
कोल्हापूर --- 6,38,284 --- 4,57,795
औरंगाबाद --- 5,29,861 --- 6,91,785
जालना --- 4,10,342 --- 5,92,658
बीड --- 6,51,783 --- 8,66,225
लातूर --- 3,88,916 --- 6,40,681
उस्मानाबाद --- 3,56,579 --- 6,93,517
नांदेड --- 5,82,200 --- 8,26,968
परभणी --- 3,47,918 --- 5,68,266
हिंगोली --- 2,13,103 --- 3,58,910
बुलडाणा --- 4,30,188 --- 6,97,338
अकोला --- 2,42,253 --- 4,18,794
वाशिम --- 1,96,424 --- 3,74,668
अमरावती --- 4,15,858 --- 7,17,590
यवतमाळ --- 3,78,684 --- 8,38,025
वर्धा --- 1,96,210 --- 4,38,569
नागपूर --- 2,68,565 --- 5,09,207
भंडारा --- 2,18,672 --- 2,07,655
गोंदिया --- 2,37,763 --- 2,06,585
चंद्रपूर --- 3,04,227 --- 5,40,914
गडचिरोली --- 1,34,855 --- 2,22,731
(स्त्रोत ः कृषी गणना 2010-11, कृषी आयुक्तालय)
-----------------